Oficjalnie szkołę podstawową z językiem polskim otworzono w Nowej Kaletce
10 kwietnia 1929 r., była to jedna z pierwszych i największa taka placówka na Warmii.
Przygotowania do tego dnia rozpoczęły się jednak znacznie wcześniej i
należałoby tu wspomnieć o dacie 9 czerwca 1923 r., kiedy to dzięki
Polsko-Katolickiemu Towarzystwu Szkolnemu na Warmię udało się zebrać
wnioski od rodziców 60 dzieci. Petycje te dotyczyły zgody na
wprowadzenie lekcji religii po polsku i nauki języka polskiego.
Niestety jak to można było przewidzieć, władze niemieckie zwlekały z
wydaniem decyzji. W 1927 r. zorganizowano zajęcia na 15 dzieci, przy 64
zgłoszonych ale już w następnym roku zostały one zlikwidowane. Na
rozpoczęcie zajęć nowo otwartej szkoły w 1929 r. przyszło 41 uczniów, co
stanowiło większość w tej wiosce. Pierwszym kierownikiem szkoły został
Edward Turowski.
Wobec tak dużej liczby chętnych, Towarzystwo
Szkolne wystąpiło o przekazanie jednej z dwóch salek w budynku szkoły
niemieckiej. Niestety, wskutek niewyjaśnionych okoliczności, w czerwcu
1930 r. wybuchł w Nowej Kaletce bardzo poważny pożar. Budynek szkoły w
prawie nienaruszonym stanie przetrwał te wydarzenia, ale władze
wykorzystały tę sytuację i w pomieszczeniach klasowych urządziły
schronisko dla pogorzelców. Zmusiło to polskie władze oświatowe to
wynajęcia innego pomieszczenia, zwłaszcza iż spadała liczba uczniów.
Nowe lokum znaleziono w domu Wiktora Pełki, który na te potrzeby
odstąpił dwa pokoje. W dniu 31 września 1931 r. proboszcz parafii w
Butrynach, ks. Wacław Osiński uroczyście poświęcił nowe klasy lekcyjne.
Edward Turowski, który w tym czasie nadal pełnił funkcję nauczyciela i
kierownika, bardzo jasno określił cele przyświecające tej placówce.
Głównym było wychowanie młodego pokolenia na „dobrych synów Boga i
społeczeństwa”, dlatego też Turowski bardzo dużo opowiadał dzieciom o
Polsce, przekazując tę wiedzę której nie było w podręcznikach.
W
roku 1932 Edward Turowski został przeniesiony do Giław a jego miejsce
zajął Tomasz Setny. W owym czasie szkoła również zmieniła swoje miejsce.
W tym samym okresie gdy pracował tutaj Tomasz Setny, z Olsztyna dojeżdżał instruktor wychowania fizycznego Dominik Ochendal.
Bardzo silnie rozwinął on ruch sportowy, zorganizował też męską drużynę
piłki nożnej. W dniu 3 czerwca 1934 r. odbyło się nawet w Nowej Kaletce
wielkie święto sportowe.
Jednym z nauczycieli w Nowej Kaletce był
Ryszard Knosała, który wcześniej w 1934 r. był kierownikiem polskiej
szkoły w Chaberkowie, a później w Olsztynie. Zmarł w 1945 r. w obozie w
Dachau
Jak wiele z takich placówek zakładanych na terenie Warmii po 1929 r., również
i ta szkoła narażona była na szykany i problemy ze strony władz i
społeczności niemieckiej. Wstrzymywanie lub cofanie decyzji o prawie do
nauczania oraz szykany w stosunku do dzieci i ich rodziców były
właściwie działaniami na porządku dziennym. Ostatecznie wskutek nacisków
szkołę zamknięto 25 sierpnia 1939 r. a jej ostatni nauczyciel i
kierownik Józef Groth został aresztowany. Osadzono go w obozie w Dachau
gdzie zmarł 19 maja 1942 r.
Budynek polskiej szkoły szczęśliwie
przetrwał czas II wojny światowej i po zakończeniu ponownie uruchomiono w
nim szkołę podstawową,
w latach 1956 – 1958 nosiła ona imię Józefa Grotha.
Szkołę zamknięto w 1999 r. i przedwojenna polska placówka edukacyjna stanowi obecnie siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Gimu.
Jest tu także świetlica dla dzieci i młodzieży, nie zapomniano jednak o
historycznej wartości tego miejsca, na ścianie umieszczono pamiątkową
tablicę i otwarto izbę pamięci.
